10. Bahasa Jawa

.    Pengertian Pembelajaran Bahasa JawaPembelajaran adalah proses kegiatan pemberian dan penerimaan informasi yang dilakukan oleh guru kepada peserta didik. Pemberian informasi tersebut menggunakan media dan metode yang telah disesuaikan sehingga penyampaian informasi dapat mudah diterima.Bahasa Jwa adalah salah satu mata pelajaran muatan lokal yang ada dalam struktur kurikulum di tingkat satuan pendidikan . pentingnya keberadaan pembelajaran Bahasa Jawa khususnya di Provinsi Jawa Tengah , bahasa jawa  menjadi mata pelajaran muatan lokal wajib bagi semua jenjang pendidikan.Pembelajaran Bahasa Jawa adalah proses kegiatan pemberian dan penerimaan informasi yang dilakukan oleh guru kepada peserta didik mengenai mata pelajaran muatan lokal Bahasa Jawa. Pembelajaran Bahasa Jawa dilakukan untuk melestarikan kebudayaan khususnya di Jawa Tengah agar tidak hilang dan digantikan kebudayaan asing yang semakin berkembang di zaman sekarang.

Version:1.0 StartHTML:000000228 EndHTML:000166851 StartFragment:000084361 EndFragment:000166743 StartSelection:000084461 EndSelection:000166743 SourceURL:https://marsininik27.blogspot.com/2016/11/tembang-macapat_63.html MATERI BJAWA ~ Dunia Basa Jawa 1.      Tembung camboran yaikutembung loro utawa luwih sing digandheng dadi siji nuwuhake teges anyar.Tembung camboran ana 2, yaiku:

  1. Camboran wutuh

Tuladha:          a. Randha royal (jenenge panganan)       d. Nagasari (jenenge panganan)                        b. Semar mendem (jenenge panganan)    e. kuping wajan (=tambeng utawa ndableg)                        c. Raja Lele (jenise pari)                         f.  Sapu tangan (=kacu)

  1. Camboran tugel

Tuladha:          a. Lunglit (balung kulit)                        b. Bangjo (abang ijo)                        c. dubang (idu abang)2.      Tembung saroja yaiku tembung loro utawa luwih kang padha tegese dienggo bebarengan lan nduweni teges mbangetake.Tuladha:    a. Wadya bala               f. Angkara murka           k. Blaka sutab. arum wangi               g. Ayem tentrem            l. Tedheng aling-alingc. adi luhung                  h. Rukun sentosa           m. Sumebar waratad. welas asih                 i. Gemah ripah               n. Antheng jatmika                        e. edi peni                     j. Gagah prakosa           o. Gandhes luwes3.      Seselan –in –          Pinaringan (paring)                           –   kinepung (kepung)-          Ginanjar (ganjar)                              –   Sinigar (sigar)-          Sinawang (sawang)                          –   winates (wates)-          Linuwih (luwih)                               –    tinulis (tulis)4.      Teka-teki tembang pucung

Bapak pucung cangkemu madhep mandhuwurSabamu ing sendhang                                       kendhiPencokanmu lambung keringPrapteng wisma si pucung mutah kuwaya      Bapak pucung Dudu watu dudugunungSabamu ing alas                                          gajahNgon-ingone sang Bupati      Prapteng marga si pucung lembehan grana

5.      Tembung panyandra-   rambute negembang bakung                     –     pundhake nraju emas                       – galake kaya macan manak-   bangkekane nawon kemit                         –     athi-athine ngudup turi                      –   alise nanggal sepisan                               –     eseme pahit madu-   drijine mucuk eri                                      –     gulune ngolan-olan-   tangane nggandhewa pinenthang              –     pipine nduren sajuring-   untune miji timun                         –     mripati damar kanginan (blalak-blalak)6.      Imbuham-um-          lumaku (laku)                                   – sumebar (sebar)-          gumantung (gantung)                       – gumrojog (grojog)-          sumaur (saur)                                    – cumawis (cawis)-          kumampul (kampul)                         – tumata (tata)7.      Angka Jawa:     1. 1        3.  3             5. 5          7.  7             9. 9     2. 2       4.  4              6. 6          8.  8             0. 0             bayarane bapak 750 ewu rupiyah      byr[n bpk\ ;750;[awu rupiyh8.      Cangkriman / bedhekan

  1. Kabel, cangkrimane:

Bapak pucungDudu tampar dudu dhadhungDawa kaya ulaPenclokanmu kayu garingPrapting griyaSi pucung ngelokake cahya

  1. Tuma, cangkrimane:

Turune ing endhas, mangane ing endhas, bebuwang uga ing endhas.

  1. Sepur, cangkrimane:

Bapak pucung                                                             Renteng-renteng kaya kalung                                     Dawa kaya ula                                                            Pencokanmu wesi, iring                                              Sing disaba si pucung mung turut kutha-          Pitik walik saba amben = sulak–          Ora mudhun-mudhun yen ora nggawa mrica sakanthong = kates–          Lawa 5, kalong 3 dadi pira? = 8–          Ing ndhuwur lawang ana cecak, yen cecak lunga lawang iku dadi kewan sing bisa mabur, kewan apa iku? =  lawa9.      kalimat langsung/kandha menjadi kalimat tak langsung- Mas Bayu takon marang agus, “kowe mau mrene karo sapa?” (ukara langsung)  Mas Bayu takon marang agus, karo sapa agus mau olehe mrene. (ukara ora langsung)-    Sari kandha,”aku mengko arep tuku gula jawa ing pasar.” (ukara langsung)   Sari kandha menawa dheweke arep tuku gula jawa ing pasar. (ukara ora langsung)10.  Aksara Jawa lan pasangane:a H        n N                      c C                      r  R                   k   K                fL                tT    ha               na                        ca                        ra                     ka                     da                  tasS         w W                      l L                     p P               dD                    j J               y   Ysa               wa                       la                         pa                     dha                   ja                  yav V          m M                      g G                      b B                  q  Q                  z  Znya             ma                        ga                     ba                        tha       ngabelajarku wiwit jam 5 sorebelj/ku wiwitJm\ ;5;[so[r11.  kalimat yang berpola SPOK/JWLK :Bapak maos koran ing ruang tamu  J          W      L           K (ket. Panggonan)



12.  Perangane layang:13.  ParikanPARIKAN

1.     Abang-abang ora legi, kadhung nantang ora wani.2.    Wajik klethik gula jawa, luwih becik sing prasaja.3.    Yeng kembang kembange kacang,Dudu kembange puspa nyidra,Sih cilik dikudang-kudangBareng gedhe gawe rekasa4.    Nyunggi Ember ngiwa nengenLungguh jejer nggo tamba kangen.5.    Wedang bubuk gula tebu, mata ngantuk njaluk turu.6.    Abang-abang ora legi, kadung nantang ora wani.7.    manuk emprit nucuk pari, dadi murid sing teberi.8.    wit kecipir mrambat kawat, ora mampir anggere liwat.9.    elor kedhung kidul ya kedhung, kedhung gedhe akeh iwake,Bapak nundhung simbok ya nundhung kowe dewe malah ngayekake.10. iwak yuyu iwak wader, pethuk bulus lagi silem,yen sinau dadi pinter, mbesuk lulus ati ayem.11.  iwak lele mati kethuthuk, sandatane pring oratan, ngawe-awe sing kalung andhuk, entenane ing prapatan.12. uwit jeruk amba godhonge, wohe mateng dipethik bocah, aja umuk yen lagi duwe, entenane sesuke susah13.        kutha sala dalane rame, sriwedari tengah pernahe, aku gela amarga kowe, angger janji arang nyatane.

14.  Ukara tanduk (kal. Aktif) lan ukara tanggap (kal. Pasif)

Ukara tandukUkara Tanggap
1. Mbak Titin nampa layange Dina2. Pak Mansur nimbali Galih3. Aku nyilih bukune Ratna1. Layange Dina ditampa Mabak Titin2. Galih ditimbali Pak Mansur3. Bukune Ratna taksilih

15.  Dwilingga salin swara Toleh         = tolah-tolehTakon        = tokan-takonMlaku        = mloka-mlaku16.  Senjata/gaman tokoh pandhawa- Yudhistira / Puntadewa (pembarep)= jimat kalimasada                     – Werkudara / Bima sena (nomer loro)= kuku pancanaka, gada rujakpolo, lukitasari                 – Arjuna / Janaka / Permadi (panengah) = keris pulanggeni, keris kalanadhah, panah sarotama, pnh. Pasopati17.  Paribasan

 Rawe-rawe rantas, malang malang putung (Sakabehe pepalang bisa disingkirake kanggo nggayuh kan dikarepake)

       Dudu sanak dudu kadang, yen ilang meli kelangan (Nadyan wong liya, yen nandhang sengsara kudu dibelani)

       Gupak pulut, ora mangan nangkane (Melu rakasa nanging ora melu ngrasakake kepenake)

       Kriwikan dadi grojogan (Prakara sepele dadi prakara gedhe)

       Suwe mijit wohing ranti (Pegawean sing gampang dilakoni utawa dirampungake)

       Anak polah bapa kepradah (Wong tuwa nemu alangan amarga saka polahe aneke)

       Bathok bolu isi madu (Wong asor nanging duwe kepinteran)

       Dewenehi ati ngrogoh rempela (Wis dhiwenehi setithik, banjur njaluk luwih akeh)

       Jer basuki mawa beya (Kabeh gegayuhan mbutuhake wragad)

       Kaya banyu karo lenga (Paseduluran kang ora bisa rukun)

       Mburu uceng kelangan dheleg (Mburu barang sing sepele malah kelangan barang sing luwih aji)

       Kacang ora ninggal lanjaran (kebiyasakane anak niru wong tuwane)18.  Aji-aji dari tokoh dalam cerita wayang-          Arjuna / Janaka / Permadi (panengah)= aji sepiangin, cundha manik, –          Yudhistira / Puntadewa (pembarep)=jimat kalimasada,-          Werkudara / Bima sena (nomer loro)=kutang antakesuma, –          Prabu Destrastra= aji grayang-          R. Gathutkaca= aji narantaka,-          P. Dasamuka-          P. Suteja           aji pancasona-         

Resi Subali 19.  Ater-ater (awalan) tripurusa: dak, kok, diDaksapu                              koksapu                        disapu20.  Tembung pepindhan –          aluse kaya sutra                                                     – suguhane mbayu mili-          bantere kaya angin                                                – bedane kaya langit karo bumi-          galake kaya buta                                                   – kesite kaya laler-          kesite kaya kadhal                                                 – nyengite kaya dhemit-          klular-klulur kaya tumo suwal-          lembeyane kaya mblarak sempal-          thingak-thinguk kaya kethek ditulup dll.21.  Tembang macapat  ana 11-          Mijil                             –   Asmaradana                        –   Durna-          Maskumambang          –   Dhandhanggula                  –   Megatruh-          Gambuh                      –   Kinanthi                              –   Pucung-          Sinom                          –   PangkurTembang kinanthi

Laras SlendroWajibe kawula ikuPadha asung darma bektiTumrap marang nusa bangsaMemayu harjaning nagriGotong royong bebarenganAway ana ingkang keriTembang KinanthiPundi ta wajibing ibuKang abot ngungkuli bumiNenggih wiwit ngandhut putraSangang candra dasa ariManjing tapa ulah brataAnggung meleng hing pengesthiDumugi ing mangsanipun Lair ponang jabang bayiBaya tan kenging sembranaLamun weya tekeng lalisLali-lali den elingnaYeku aran perang sabil

22.  NgokoKrama inggilNggawa                              ngastaTuru                                   sareTangi turu                           wunguMaca                                   maosNgombe                              ngunjukMangan                               dhaharNgomong                            ngendikan, dhawuhAdus                                   siram23.  Guru wilangan ( jumlahe/akehe suku tembung saben sagatra/sabaris) gatra ke-3 pada tembang pucungBapak pucung =4Dudu watu dudugunung=8Sabamu ing alas=6Ngon-ingone sang Bupati=8Prapteng marga si pucung lembehan grana=1224.  Jenenge negara tokoh cerita wayang:- Yudhistira / Puntadewa ing Ngamartha              – Prabu Mastwapati ing Wiratha         – Werkudara / Bima sena ing Jodhipati                 – P. Pandhudhewanata ing Ngastina- Arjuna / Janaka / Permadi ing Madukara            – P. Dasamuka ing Ngalengka                       – Nakula ing Bumi retalu/Gumbiratalun                 – Gathutkaca ing Pringgodani- Sadewa ing Sawojajar                                      – Abimanyu ing Plangkawati25.  Mengubah Kalimat aktif (tanduk) dan kalimat pasif (tanggap)-          Mbak Ratna nampa layange Sari (tanduk/aktif)-          Layange Sari ditampa mabak Ratna (tanggap/pasif)26.  Ukara purwakanthi guru swara-          Abang-abang mburi lawang kae tibake dubang-          Pangkate cilik, pegaweyane iplik, bayare mung sethithik-          Wong urip iku kudu tegen, rigen, lan mugen.